De iekeboom op De Bosberg
Naor anleiding van de schriefwedstried het Stien van Anne op verzuuk van de Schrieversronte et verhael ‘Kwerkus’ schreven. Et verhael over ‘Quercus Singelirus da Silva Montis’ – de biezundere iekeboom op ‘e Bosbarg gaot over de iekeboom in Appelsche, waorvan stokmennig jaor leden de mythe waor bleek te wezen; et zichtbere pat van de boom is alliend mar et toppien van een reusachtige boom die meters diepe onder de grond verbörgen zit. Dit verhael zal in kotten te beluusteren wezen via een QR-code naost de boom op ’e Bosbarg.
Veur dit verhael leut de Stellingwarver schriefster Christine Mulder, Stien van Anne, heur inspireren deur et verhael ‘De eik was hier’, van Bibi Dumon Tak, dat in 2024 in et Stellingwarfs vertaeld wodde
Kwerkus
Quercus Singelirus da Silva Montis – Biezundere Iekeboom van de Bosbarg
“Goeiedag, kwikkebos.”
“Wie hewwe daor… Et zal ok es niet. Meneertien iekhoorn, et rooie geveerte…”
“Ik bin hielemaole niet geveerlik!”
“Niet bepaold, nee. En ie binnen ok niet groot.”
“Now dan.”
“Wat moej’, schaadstat?”
“Ik kom even kieken of ie nog ekkels hebben. Mar ik kan die stat van mi’j temeensen platleggen a’k evenpies in de zunne zitten wil. En as meensken zien hoe as ik over stammen en toeken hippe mit mien prachtige ploemstat, kieken ze tegen mi’j op. Ie zitten vaaste an et schaad van die grote toren boven jow en daor vanuut kieken meensken op jow daele. Ie bin mar een schieterig boompien mit jow twie-en-een-half toekien van krapan 7 meter.”
“Et mag dudelik wezen daj’ d’r niks van weten, kwaste.”
“Ik zie et toch…”
“Jow kraelogies zien alliend wat boven de grond zit. Onder de grond, binnen in disse barg, bin ik wel 30 meter hoge. De toren is niet bouwd om op mi’j daele te kieken, mar juust om zoe’n biezundere iekenboom as ik te bewonderen.”
“Geleuf ie et zels?”
“Et is in 2016 uutzocht omreden d’r een ni’je uutkiektoren bouwd wodden zol. Doe weren jow d’r nog niet, dus dat kuj’ ok niet weten.”
“Now, kwikkebos, vertel et mar es dan. Ik bin beni’jd.”
“De meensken hier in Appelsche zeden altied al dat mien mooie kronkeltoeken alliend nog mar mien toppien weren. Ze mienden dat d’r een enorme oer-ieke in de zaandduun verstopt zat. Neffens de legende hadde stoefzaand mi’j twiehonderd jaor leden hielemaole ondersteuven tot een meer as 20 meter hoge barg. Dat doe wa’k al een beste boom, schaadstat.”
“Zeg, kwikkebos, ie weten toch wel wat een legende is, now? Aj’ zo oold binnen as daj’ beweren, geleuf ie toch niet meer in sprokies?”
“Laowwe et wereldwiede wottelweb es vraogen. Dat is verbunnen mit alle bomen op ’e hiele wereld en wet alles. Wwww, meld jow es even!”
Wi’j bin et wwww.
Wi’j bin alles-weters.
We weten dat argens rond et jaor 1600,
al aorig lange leden dus,
Quercus Singelirus hier terechte kwam.
Wi’j gaon diepe, hier beneden
We duken in et archief
want, hemeltienlief, in die tied
was de verbiending nog niet
al te best
Rond 1600 dus, is in et laand,
in een bulte klei en dekzaand,
van zoe’n 13 meter hoge,
iene ekkel belaand.
Hi’j ontkiemde en hul ienzem staand,
jaor nao jaor, nao jaor.
Eerst was hier allemaole heide.
Een doonkergruune weide wit en paors.
Mar al mar meer meensken
leuten al mar meer schaopen weiden.
Ontgonnen veur heur laandbouw alle heide
en disse beide betekenden et aende
van et wit en paors.
De grond veraarmde en versteuf.
Mar die iekenboom, Quercus Singelirus
leut him niet verstoeven.
In gien twiehonderd jaor!
Hi’j hul staand, ving bargen zaand
en bluuide,
wiels et aarme laand vermuuide.
De stoefzaandcel wodde al mar groter.
Een woestijn van stoevend zaand,
van Appelsche tot Diever.
Et bertaole zaand was een bliever.
Mar iene boom, argens bovenop een bulte
keileem, dekzaand en stoefzaand,
leut him niet verjaegen.
Hi’j hul staand in et lege laand.
In een peer jaor tied wi’jde et zaand
tot 26 meter hoge.
Ondaanks disse verstikkende dikke laoge,
vunnen de wottels van Quercus Singelirus
heur weg naor locht en waeter.
Now, jaoren en jaoren laeter,
is de boom nog altied in leven
mit een singeliers gegeven
dat de bulte in dit bos,
iens een vlakte vol fien zaand,
opklommen is tot et hoogste punt
van et Friese vaaste laand.
“As et www et zegt, dan zal et wel waor wezen, kwikkebos.”
“Somstieden wo’n sprokies waorhied, schaadstat. En zo ziej’ mar weer dat aj’ iene allienig oppervlakkig kennen, ie nooit te weten kommen hoe as diegene warkelik is. Ie moe’n diepe gaon om tot de kern te kommen.”
“Wieze woorden van een oolde ziel, dat moe’k toegeven, kwikkebos. Bin de meensken tot jow kern kommen doe ze de ni’je toren bouwden?”
“Ja, en nee. De twie mannen die op een dag mit veilighiedshelmen op en oranje jassies an naor mi’j toekwammen bin niet veerder kommen as een gat van dik anderhalve meter.”
“Helmen en speciaole jassies? Dochten ze daj’ geveerik weren mit die kotte kronkeltoekies van jow?”
“Hool die knaegsnute van jow now es even. Ze weren doe al drok doende mit de bouw van de ni’je toren. Wil ie et verhael heuren of niet.”
“Ik hool me al stille.”
“Die mannen hebben doe dus een aorig diep gat greven mar ze kwammen zowat hielemaole gien wottels tegen. Disse beide konnen niet bi’j mien kern kommen. Dat vunnen ze slim biezunder, omdat een eerder boommannegien mien jaorringen al es uutzocht hadde en wel dichte bi’j mien kern kommen was. Die het ontdekt dat ik meenstens 400 jaor oold bin.”
“Al 400 jaor oold en dan zoe’n schietstokkien boven de grond. Ik vien et mar raer.”
“Niet raer, biezunder. Want schienber is et hiel singeliers dat mien wottels zo diepe onder et zaand zitten. Gewoonlik komt d’r dan gien locht en waeter bi’j. Dan gruuien wottels hoger en wodt de stamme kotter of starft de boom. Now, ik hebbe et dus wel goed regeld. Ik bin een joekerd van een iekenboom van meer as 30 meter hoge. De verbiening mit mien wottels en et www is misschien wat oold, mar et warkt nog best.”
“Ik bin trots op je. Mar d’r is toch wat, da’k niet begriepe.”
“Gaot et over de kern?”
“Nee. Over wat d’r omhenne staot.”
“Over dit bos? Waor as ieje al je neuties in zuken?”
“Ja, dit hiele grote bos om jow henne. As d’r allienig mar van dat kaele stoefzaand was, waor kommen alle aandere bomen dan weg?”
“Now, ik wete nog dat d’r meensken jaorenlange boompies plaant hebben. Waacht, ik vraog et nao. Wwww, kom d’r es in. Waor kommen mien buurbomen vot?”
We schrieven et jaor 1880,
de grond was levenloos en kael.
Et stoefzaand bedekte huzen, plaanten, stienen…
zol mit et dörp Appelsche an de hael.
Onder de onveurspelbere stoeveri’je kon et dörp
op een dag misschien zels hielemaole verdwienen.
Dus kwammen d’r meensken
die bedochten dat meensken
meensken an et wark zetten mossen
om boompies te plaanten.
Van kaele grond tot dichte bossen.
Et wodde alles behalve een flop.
De bomen scheuten op.
Zaandvangers, haandlangers van leven.
Zo maekten meensken mit ’n goed verstaand
dat Appelsche blieft waor et is
en niet meer hoeft te bieten in et zaand.
“Dus, kwikkebos, eins moet ik jow de volgende keer ‘weledelinstopte bosooldste’ numen…”
“Ie kunnen et ok overdrieven, schaadstat. Mar ie weten now wel dat ik dus gien kwikkebossien bin. Ik bin vule meer as zoe’n flutterig bossien iekentwiegen. Ik bin Quercus Singelirus. Mar ie meugen gewoon Kwerkus zeggen.”
foto: Kjest Herder
